کورتەی گشتی :
نەخۆشی ئەلزەهایمەر تێکچوونێکی دەمارییە کە دەبێتە هۆی تێکشکانی مێشک (ئەترۆفی) و مردنی خانەکان. نەخۆشی ئەلزەهایمەر باوترین هۆکاری نەخۆشییە، ئەوە مەرجێکە کە کەمکردنەوەی بەردەوامی توانای بیرکردنەوە و کارامەیی هەڵسوکەوتی و کۆمەڵایەتی لەخۆ دەگرێت، ئەمەش کاریگەری خراپی لەسەر توانای کەسێک هەیە بۆ ئەوەی سەربەخۆ کار بکات.
نزیکەی 5.8 ملیۆن کەس بە نەخۆشی ئەلزەهایمەر تەمەن 65 ساڵ و گەورەتر لە ئەمریکا دەژین لەمانەدا 80٪ تەمەنیان 75 ساڵ و گەورەترە. لە نزیکەی 50 ملیۆن کەس کە تووشی نەخۆشی زۆنان بوون، 60٪ بۆ 70٪ خەمڵێنراوە کە نەخۆشی ئەلزەهایمەریان هەیە.
نیشانە سەرەتاییەکانی نەخۆشیەکە بریتین لە بیرچوونەوەی ڕووداوەکانی ئەم دواییە یان گفتووگۆکان. لەگەڵ خراپتربوونی نەخۆشیەکە، ئەو کەسانەی کە نەخۆشی ئەلزەهایمەریان هەیە هەست بە خراپی دەکەن لە یادەوەریدا و توانای ئەنجامدانی کاری ڕۆژانەیان لە دەست دەدەن
دەرمانەکان لەوانەیە بە شێوەیەکی کاتی خراپتربوونی نیشانەکانیان باشتر بکەن یان هێواش بکەن. هەندێ جار ئەم چارەسەرانە دەتوانن یارمەتی ئەو کەسانە بدەن کە نەخۆشیی ئەلزەهایمەریان هەیە، کارەکان زیاد دەکەن و بۆ ماوەیەک پشتبەستن بە خۆیان بپارێزن. هەروەها بەرنامەوە خزمەتگوزارییە جۆراوجۆرەکان دەتوانن یارمەتی ئەو کەسانە بدەن کە نەخۆشی ئەلزەهایمەر و چاودێریان هەیە
نیشانەکان :
لەدەستدانی میمۆری نیشانەی سەرەکی نەخۆشی ئەلزەهایمەرە. نیشانە سەرەتاییەکان بریتین لە زەحمەتی لە بیرهێنانەوەی رووداوەکانی ئەم دواییە یان گفتووگۆکان. لەگەڵ بەرەوپێشچونی نەخۆشیەکە، کەمبوونی بیرگە خراپتر دەبێت و نیشانەکانی تر دەردەکەون.
لە سەرەتادا، کەسێک کە نەخۆشی ئەلزەهایمەر هەیە، لەوانەیە ئاگادار بێت کە بیرهێنانەوەی شتەکان و ڕێکخستنی بیرۆکەکان زەحمەتە زۆر پێدەچێت کە ئەندامێکی خێزان یان هاوڕێیەک تێبینی ئەوە بکات کە چۆن نیشانەکان خراپتر دەبن.
گۆڕانکارییەکانی مێشک کە پەیوەستن بە نەخۆشی ئەلزەهایمەرەوە، گرفتەکان لەم حاڵەتانەی خوارەوە زیاد دەکەن:
بیرگە
هەموو کەسێک لە ئێستا و دواتر یادەوەری هەیە، بەڵام ئەمنیزیای پەیوەست بە نەخۆشی ئەلزەهایمەر بەردەوام دەبێت و خراپتر دەبێت، ئەمەش کاریگەری لەسەر توانای ئەنجامدانی کار یان کاری ماڵەوە هەیە.
لەوانەیە ئەو کەسانەی نەخۆشی ئەلزەهایمەریان هەیە:
1- دووبارەکردنەوەی دەستەواژە و پرسیارەکان دووبارە و دووبارە
2- گفتوگۆکان، مەوعیدەکان یان بۆنەکان لەبیربکە و دواتر بیریان نەچێتەوە
3- موڵک لە شوێنە ئاساییەکانی دابنێن و زۆر جار لە شوێنە نالۆژیکیەکاندا دایبنێن
4- ون بوون لەو شوێنانەی کە بۆیان ئاشنایە
5- لە کۆتایدا ناوی ئەندامانی خێزان و ئەو شتانەی ڕۆژانە بەکار دەهێنرێن لەبیر بکەن
6- بوونی زەحمەتی دۆزینەوەی وشەی دروست بۆ پێناسەکردنی شتەکان یان دەربڕینی بیروبۆچوونەکانیان یان بەشداریکردن لەگفتوگۆدا
بیرکردنەوە و هەڵقوڵان :
نەخۆشی ئەلزەهایمەر چڕکردنەوە و بیرکردنەوە قورس دەکات، بەتایبەتی کاتێک دێتە سەر چەمکە ئەبستراکتەکان وەک ژمارەکان.
لە هەمان کاتدا، چەند ئەرکێک بە تایبەتی قورس دەبن بۆ ئەنجامدانی، وە لەوانەیە قورس بێت بۆ بەڕێوەبردنی دارایی، هاوسەنگی کتێبەکانی چێک و پێدانی پسوڵەکان کاتێک کە بۆیان دەکرێت. لە کۆتایدا، لەوانەیە کەسێک کە نەخۆشی ئەلزەهایمەر هەیە نەتوانێت ژمارەکان جیا بکاتەوە و حسابات ئەنجام بدات.
سزادان و بڕیاردان:
نەخۆشی ئەلزەهایمەر دەبێتە هۆی تێکچوونی توانای بڕیاردان و بڕیاری دروست لە دۆخی ڕۆژانەدا بۆ نمونە، بژاردەکانی کەسێک لەوانەیە خراپ بێت یان نائاسایی بێت لە کارلێککردنێکی کۆمەڵایەتی یان لەبەرکردنی جلوبەرگ کە گونجاو نییە بۆ کەش و هەوا. لەوانەیە قورستر بێت بۆ وەڵامدانەوەی گونجاو بۆ کێشەکانی ڕۆژانە، وەک سووتاندنی خواردن لەسەر ستۆکە یان وەرگرتنی شوێنی چاوەڕوان نەکراو لەکاتی لێخوڕین.
پلاندانان و جێبەجێکردنی ئەرکە هاوشێوەکان
لە کاتێکدا نەخۆشیەکە خراپتر دەبێت، چالاکی ڕۆتینی کە پێشتر ئاسایی بوو و پێویستی بە هەنگاوی نەرم هەیە، وەک پلاندانان و چێشت لێنان یان یاریکردنی یارییەکی دڵخواز، قورسە. لە کۆتاییدا، ئەو کەسانەی کە قۆناغی کۆتاییان هەیە ئەلزەهایمەر زۆر جار بیریان دەچێتەوە کە چۆن ئەرکی سەرەکی ئەنجام بدەن، وەک پۆشاک و حەمام کردن.
گۆڕانکاری لە کەسایەتی و ڕەفتاردا
گۆڕانکاریەکانی مێشک کە پەیوەندی بە نەخۆشی ئەلزەهایمەرەوە هەیە دەتوانێت کاریگەری لەسەر مەزاج و هەڵسوکەوت بکات. کێشەکان لەوانەیە بریتی بن لە:
خەمۆکی
بێ جیاوازی
پاشەکشەی کۆمەڵایەتی
جۆش و مەزاج
لەدەستدانی متمانە بە کەسانی تر
بێزاری و شەڕانگێزی
گۆڕانکاری لە خووەکانی خەوتن
بێ ئامانج سەرگەردان
لەدەستدانی خۆبەڕێوەبەری
وەهم، وەک ئەو باوەڕەی کە شتێک دزراوە
ئەو کارامەیی کە دەیپارێزێت
چەندین شارەزایی گرنگ بۆ ماوەی درێژتر دەهێڵێتەوە سەرەڕای خراپتربوونی نیشانەکان. لەوانەیە ئەو کارامەیی کە پارێزراوە بریتی بێت لە خوێندنەوە یان گوێگرتن لە کتێبەکانی قسەکردن، گێڕانەوەی چیرۆک و بیرەوەرییەکان، گۆرانی وتن، گوێگرتن لە مۆسیقا، سەماکردن، وێنەکێشان، یان ئەنجامدانی پیشە.
ئه م لێهاتوویه کان ده توانن بۆ ماوه یه کی درێژتر بهێڵدرێنه وه به هۆی ئه وه ی که ئه وان له لایه نێک له مێشک که به دوایدا زیان ده که ن له ماوەی پێشبینی کراوی نەخۆشیه که دا
کەی سەردانی دکتۆرەکەت بکەی ؟
ژمارەیەک لە مەرجەکان، لەوانەی کە چارەسەر دەکرێت، دەتوانن ببێتە هۆی لەدەستدانی بیرگە یان نیشانەکانی تری کەمبوونەوەی نەخۆشی. ئەگەر تۆ نیگەران بوویت لە بیرگەی خۆت یان کارامەیی بیرکردنەوەکانی تر، قسە لەگەڵ دکتۆرەکەت بکە بۆ هەڵسەنگاندنێکی گشتگیر و دەستنیشان کردن.
ئەگەر حەزت لەو کارامەیی بیرکردنەوەیە بوو کە تێبینی دەکەیت لە ئەندامی خێزانێک یان هاوڕێیەک، باسی نیگەرانیەکانت بکە و داوایان لێ بکە بڕۆن بۆ ژوانەکەی دکتۆر.
