لیرەی تورکی بە کاتێکی سەختدا تێدەپەڕێت و هەڵاوسان لە ئاستێکی پێوانەییدایە و بەرپرسان پێداگری لەسەر سیاسەتی کەمکردنەوەی ڕێژەی سوود دەکەن بە پێچەوانەی بانکە ناوەندییەکانی جیهانەوە.
هاوکات لەگەڵ دابەزینی لیرە، داتای نەرێنی بەردەوامە، ئەمەش ئازارەکانی دراوی تورکی زیاتر دەکات، هاوکاتە لەگەڵ بەردەوامبوونی دەسەڵاتداران لە بەرزکردنەوەی نرخی کاڵا و خزمەتگوزارییەکان، بەتایبەتی سووتەمەنی.
زۆرینەی ئابووری جیهان مەیلیان بۆ بەرزکردنەوەی ڕێژەی سوود هەیە بۆ سنووردارکردنی هەڵاوسان، لە کاتێکدا ئەردۆغان سوورە لەسەر دابەزاندنی ڕێژەی سوود، بەو پێیەی چەندین جار جەخت لەوە دەکاتەوە کە ڕێژەی سوودی بەرز جنۆکە کە دەبێت شەڕی لەگەڵدا بکرێت.
دوای زنجیرەیەک کەمکردنەوەی رێژەی سوود لەلایەن بانکی ناوەندیی تورکیاوە ساڵی رابردوو، دراوی تورکیا زیاتر لە نیوەی بەهاکەی لەدەستدا، پێش ئەوەی کەمێک چاکبێتەوە دوای پاکێجێک رێوشوێن، بۆ ئەوەی جارێکی دیکە بگەڕێتەوە بۆ ئەوەی لە نزیک نزمترین ئاستی خۆی دابەزێت تا ئێستا دوای کەمکردنەوەی لەناکاوی رێژەی سوود ئەم مانگە.
دوای ئەوەی وەزارەتی گەنجینەی ئەمریکا نامەیەکی بۆ ژووری بازرگانی ئەمریکی لە تورکیا و کۆمەڵەی پیشەسازی و بازرگانی تورکیا نارد و هۆشدارییان لە مەترسیی سزادانی لیرە داوە بەهۆی هاوکاری لەگەڵ ڕوسەکان لەسەر لیستەکانی سزاکان.
داتا شۆککەرەکان
داتا فەرمییەکانی بانکی تورکی ئاشکرایانکردووە، پێوەرەکانی متمانەی بەرهەمهێنان بۆ نزمترین ئاستی لە ماوەی دوو ساڵدا دابەزیوە، بەو پێیەی داتای پێوەرەکە لە 103.7% بۆ 102.1 دابەزیوە، کە لە مانگی تەمموزی 2020ەوە نزمترین ئاستە.
ئەم پێوەرە پەیوەندییەکی نزیک بە خەرجییەکانی کۆمپانیاکان، بەکاربردن و وەبەرهێنانەوە هەیە، بۆیە بە وردی چاودێری دەکرێت وەک نیشاندەرێک بۆ گۆڕانکارییە ئەگەرییەکان لە گەشەی ئابووری گشتیدا.
ماوەیەکی کەم لەمەوبەر، داتاکان لەسەر ڕێژەی بەکارهێنانی توانای بەرهەمهێنان لەلایەن دەسەڵاتی ئاماری تورکیاوە بڵاوکرایەوە، کە تێیدا دابەزینی پێوەرەکە بۆ ئاستەکانی مانگی حوزەیرانی ڕابردوو ئاشکرابوو، بەو پێیەی کە لە مانگی ڕابردوودا بۆ ٧٦.٧% دابەزیوە .
زیادبوونی چوارەم
بەپێی هەواڵەکە، دەسەڵاتدارانی تورکیا بڕیارە بۆ چوارەم جار لەسەر یەک نرخی گازوایل لەو وڵاتە بەرزبکەنەوە لەکاتێکدا تورکیا سیاسەتێکی نەرم و نیان لە تەحەدای نرخی گازوایل پەیڕەو دەکات.
تا نیوەی شەوی پێنجشەممە، میدیا ناوخۆییەکان ڕایانگەیاندووە، لەگەڵ بەردەوامبوونی هەڵاوسانی نرخی سووتەمەنی، پێشبینی دەکرێت نرخی سووتەمەنی بۆ چوارەم جار لەم هەفتەیەدا لە ڕۆژی هەینی ٢٦ی ئاب بەرزبێتەوە.
بەپێی هەواڵەکە، پێشبینی دەکرێت نرخی یەک لیتر گازوایل لە نیوەی شەوەوە دەستپێبکات بە ٨٧ پیاستەر بەرزبێتەوە، لە ئەستەنبوڵ و یەک لیتر گازوایل بە ٢٥.٩٨ لیرە دەفرۆشرێت، لیترێک بەنزین بە ٢١.١٥ لیرە دەفرۆشرێت.
هەڵاوسانی ڕاستەقینە
لەم دواییانەدا ستیڤ هانکە، ئەکادیمی لە زانکۆی جۆنز هۆپکینز لە چاوپێکەوتنێکیدا لەگەڵ بلومبێرگ رایگەیاند، رێژەی هەڵاوسانی ساڵانەی تورکیا بە هیچ شێوەیەک لە 132% کەمتر نییە.
هانکە وتی: بەپێی حیساباتی ئێمە لە جۆن هۆپکینز، بانگەشەکانی حکومەتی تورکیا کە دەڵێت ڕێژەی هەڵاوسانی دراوی ساڵ بە ساڵ لە تورکیا ٧٩.٦% دوورە لە ڕاستییەوە.
هانکە پێشبینی کرد کە ئەردۆغان بەردەوام دەبێت لە سووتەمەنی هەڵاوسان بە شەڕی بێ بنەمای خۆی بە ڕێژەی سوود، ڕوونیشی کردەوە کە تورکیا لە ڕاپۆرتی هەڵاوسانی جیهانی ئەم هەفتەیەدا لە پلەی سێیەمدایە.
داتا فەرمییەکانی تورکیا دەریخستووە کە هەڵاوسانی ساڵانە لە مانگی تەمموزی ساڵی ڕابردوودا خێراتر بووە و گەیشتووەتە 79.6%، لە کاتێکدا لە مانگی حوزەیرانی ڕابردوودا 78.6% بووە، هەروەها ئەستەنبوڵ لە مانگی تەمموزدا گەشەی نرخەکانی بە بەراورد بە ساڵی پێشوو 99%ی تێپەڕاندووە.
ئێستا لیرە
ئەمڕۆ پێنجشەممە، لیرەی تورکی لە کاتی مامەڵەکانیدا دابەزی و گەیشتە 18.178 لیرە و بەڕێژەی 0.3% دابەزینی بەخۆیەوە بینی، ئەمەش شەشەمین دابەزینی تۆمارکرد دوای بڕیارێکی لەناکاوی بانکی ناوەندی تورکیا بۆ کەمکردنەوەی رێژەی سوود.
بانكی ناوەندی توركیا پێنجشەممەی رابردوو بازاڕەكانی سەرسام كرد بە كەمكردنەوەی رێژەی سوودی بە رێژەی 100 خاڵ بۆ 13% و رایگەیاند، پێویستە بەردەوام بێت لە هاندانی گەشەی ئابووری سەرەڕای بەرزبوونەوەی رێژەی هەڵاوسان بۆ نزیكەی 80% و رەوتێكی جیهانی لەنێو بانكە ناوەندییەكانی دیكەدا بۆ توندكردنەوەی سیاسەتەكان.
هەرچەندە پارێزگاری بانکی ناوەندی تورکیا رێوشوێنی وریای گرتەبەر کە یارمەتیدەر بوو لە خاوکردنەوەی زەبری گەشەی قەرزەکان لە مانگی تەمموزدا، بەڵام بە زیادکردنی رێژەی سوود بۆ کۆنترۆڵکردنی بڵێسەی هەڵاوسان جووڵەیەکی نەکرد.
پێشبینی تاریک
لە راپرسییەکی ئەم دواییەی دەستەی ڕێکخستنی ئامار لە تورکیا ئاشکرای کردووە، بەشداربووان پێشبینیان کردووە ئەمساڵ لیرەی تورکی بگاتە ئاستێکی پێوانەیی نوێ و بەرامبەر بە دۆلار 19.65 لیرە تۆمارکراوە.
ڕاپرسییەکان پێشبینیان کردووە کە هەڵاوسان لە تورکیا تا کۆتایی ئەمساڵ ڕەنگە تا کۆتایی ساڵ بگاتە ٧٠.٦%، لە کاتێکدا بانکی ناوەندی تورکیا پێشبینی دەکات هەڵاوسان بگاتە ٦٠.٤%.
