پێناسەکردنی مردن : مردن بە واتای ڕواڵەتی خۆی پێچەوانەی ژیانە و پێچەوانەکەیەتی، وەک دەڵێین ئەمە بێ زیندەیە و ئەویش زیندووە، واتە دووەمیان ژیانی هەیە لەسەر ئەو پاساوەی کە ژیان گەشەکردنە بەهۆی کاری ئەندامەکانی ناو ئەم لەشەوە کە… ئامرازەکانی بەردەوامی بۆ دابین بکەن.
سەبارەت بە مرۆڤیش جەستە و ڕۆحە، جەستە (جەستە) پێکهاتەی فیزیکی بەرجەستەیە، کە لە ئامێرەکان پێکهاتووە و ئەندامانی ئەم ئامێرانە بەپێی سیستەمێکی دیاریکراو و بە شێوەیەکی دیاریکراو لە سیستەمی ئەوەوە کاردەکەن دروستکەر، گەورە، سەبارەت بە ڕۆح، ئەوە لایەنی ناماددی و نامەعنەوییە کە کۆنتڕۆڵی بەڕێوەبردن و کارکردنی هەموو سیستەمەکانی جەستە دەکات بۆ ماوەیەکی دیاریکراو، کە ژیانی خەمڵێنراوی مرۆڤە لەگەڵ خودای گەورەدا. ئیمامی غەزالی باسی لەوە کردووە: کە مردن جیابوونەوەی ڕۆحە لە جەستە و پچڕانی مەیلی لەگەڵیدا، ئەندامەکانیش جگە لە ماشێنەکانی ڕۆح هیچی تر نین، مردنیش جگە لە گۆڕینی دۆخ تەنها هیچی تر نییە، چونکە… ڕۆح دوای جیابوونەوەی جەستە دەمێنێتەوە و بەرەو ئاسمان بەرز دەبێتەوە.
ڕاستییە زانستییەکان سەبارەت بە مردن لە قورئانی پیرۆزدا هەموو جەستەیەک لە کۆمەڵێک خانە پێکهاتووە لە ناو هەر خانەیەکی جەستەماندا کاتژمێرێکی ژیانی کە لەلایەن خودای گەورەوە بەکارهێنراوە بۆ کۆنترۆڵکردنی هەموو پرۆسە گرنگەکانی ناو ئەم خانەیە لە لەدایکبوونی مرۆڤەوە تا مردن، و کە ئەم کاتژمێرە بەرنامە بۆ داڕێژراوە بۆ لێدانی ژمارەیەکی دیاریکراو لە زەنگەکان کە نا زیاد و کەم نابێتەوە، و کاتێک دوا تیک لێدان، ئەوە ساتەوەختی مردنە کاتژمێرێک، نە پێشی بخە”. زانایان بۆیان دەرکەوتووە کە بەرنامەی مردنی خانەکان لە خودی خانەکەوە دروست دەبێت، واتە مردن بوونەوەرێکی هاوشێوەی ژیانە، خودای گەورە فەرمووی “ئەو کەسەی مردن و ژیانی دروست کردووە…” کەواتە کۆتایی سروشتی زیندەوەری زیندوو پیربوونە ، و بەم شێوەیە مرۆڤ، لەگەڵ پێشکەوتنی ساڵەکاندا، لە تەمەنی پیربوون نزیک دەبێتەوە بەجۆرێک کە دەگاتە قۆناغی دروستبوونی ئەندامەکانی جەستەی هێزی خۆی تەواو کردووە و بەشێکی کارکردنی وەستاوە – ئەم مردنە سروشتییە -. پزیشکان دووپاتی دەکەنەوە کە دیاردەی مردنی لەناکاو بە بەردەوامی لە زیادبووندایە، تەنانەت ئەگەر هۆکارەکانیش چەندە بن، پێغەمبەرمان محمد خوای گەورە سەلامی شاد بکات و فەرمووی یەکێک لە نیشانەکانی سەعات ئەوەیە مردنی لەناکاو دەربکەوێت، زانایان سەلماندوویانە کە دوای ماوەیەکی دیاریکراو لە کارکردنی، کردارە تێکچوونەکان لەناو خانەکەدا ڕوودەدەن کە ناتوانرێت بوەستێنرێت، و وەستاندنی بە واتای مردن دێت.
نیشانەکانی مردن لە پزیشکەکاندا: هەناسەدان و لێدانی دڵ و سوڕی خوێن بەیەکەوە کار دەوەستێت، بۆ پزیشکەکان مردنێکی دیاریکراوە، ڕەنگە پێمان سەیر بێت لە کاتی نەشتەرگەری دڵدا بۆ ماوەی کاتژمێرێک یان زیاتر کاری دڵ دەوەستێت، بەڵام سوڕی خوێن دەوەستێت نەوستێت، و کەسێکیش دەتوانرێت لە هەندێک حاڵەتدا بگوازرێتەوە بۆ هەناسەدانی دەستکرد، کە بە واتای بەردەوامبوونی کاری سووڕی خوێن دێت. زانستی مۆدێرن سەلماندوویەتی یەکەم شت کە لە کارکردن دەوەستێت هەستی بینینە، پێست شێی خۆی لەدەست دەدات، ئەندامە زیندووەکانی لەش وردە وردە ڕەق دەبن و ماسولکەکانیش ڕەق دەبن و دوا شت کە مردوو لەدەستی دەدات هەستی مرۆڤە بیستن.
